Vespertine | Ο ρομαντικός μικρόκοσμος της Björk γίνεται 24

Στη διάρκεια των 90s η Ισλανδή Björk κατόρθωσε να δημιουργήσει τρεις εμβληματικούς δίσκους, που έμελλαν να την καταστήσουν σύμβολο της εναλλακτικής και trip hop σκηνής. Το Vespertine, που κυκλοφόρησε στις 27 Αυγούστου 2001 απέδειξε πως και τη νέα χιλιετία οι πειραματισμοί της δε βρίσκουν ταβάνι και ο ήχος της γίνεται ολοένα και πιο εκλεπτυσμένος.

Θεματικός άξονας του δίσκου είναι η αναζήτηση σύνδεσης και η τρυφερή συνύπαρξη του σεξ, της οικειότητας και της βαθιάς αγάπης, σκιαγραφώντας τη σχέση της με τον Matthew Barney, από τη γνωριμία τους έως τη στιγμή που ο ένας επενδύει στον άλλον. Παράλληλα, αναδεικνύονται η δημιουργία ενός προσωπικού καταφυγίου στην πορεία αυτοαναζήτησης, αλλά και η αξία της παράδοσης και της νέας αρχής όταν φτάνεις σε αδιέξοδο.

"Through the warmthest cord of care, Your love was sent to me. I'm not sure what to do with it."

Για πρώτη φορά η μουσικός κάπου στο 1998 επιχείρησε να συνθέσει ένα δίσκο εξ’ ολοκλήρου μόνη στο laptop της. Ήταν η στιγμή που απελευθερώθηκε από το στούντιο και διεκδίκησε απόλυτη ανεξαρτησία, ανοίγοντας το δρόμο σε περισσότερες γυναίκες μουσικούς να γίνουν παραγωγοί της μουσικής τους. Την εποχή εκείνη, όσο το διαδίκτυο και η ψηφιακή μουσική δεν ήταν τόσο διαδεδομένα, εμφανίστηκε το Napster, πρόγονος των torrent, που επέτρεπε στους χρήστες να κατεβάζουν δωρεάν μουσική. Όταν όλοι τάσσονταν κατά του, το πρωτοπόρο πνεύμα της Björk αποφάσισε να το χρησιμοποιήσει προς όφελός της.

Για τη σύνθεση του νέου της άλμπουμ αξιοποίησε όργανα που δεν θα αλλοιώνονταν όταν τα τραγούδια της κατέβαιναν από το internet και έπαιζαν σε ηχεία υπολογιστή, όπως έγχορδα, τσελέστα, άρπα, μουσικά κουτιά και χορωδίες. Μουσικά πρόκειται για δίσκο με πολυδιάστατες επιρροές: glitch, ατμοσφαιρική, trip hop και art pop είναι μερικές εξ αυτών.

Ο προκάτοχός του, Homogenic (1997), ήταν ένας εξωστρεφής δίσκος που αναπτύσσονταν γύρω από βαριά ηλεκτρονικά beats, που μιμούνταν ήχους ηφαιστείων και πιδάκων της Ισλανδίας. Εκ διαμέτρου αντίθετα, το Vespertine αποτυπώνει τον εσωστρεφή και ντροπαλό χαρακτήρα της πειραματικής καλλιτέχνιδας, γεννημένο για να το απολαμβάνει κανείς στο σπίτι με μια κούπα κακάο. Κάθε στιγμή του άλμπουμ είναι ένας πολύτιμος μικρόκοσμος συναισθημάτων και ήχων, με την ιδιαίτερη φωνή της να συνυπάρχει άλλοτε με επαναλαμβανόμενα loops, άλλοτε με μαγευτικές χορωδίες και άλλοτε με έγχορδα ή ASMR ήχους.

"Fill the mouth with snow, The way it melts I wish to melt into you"

Κάθε τραγούδι μπορεί να αποτελείται από έως και τριάντα μικροσκοπικά beats, για τη σύνθεση των οποίων μόχθησε για τρία χρόνια. Η πλειοψηφία τους δημιουργήθηκε στο σπίτι, ηχογραφώντας εφέ όπως το τη θραύση πάγου, το ανακάτεμα τραπουλόχαρτων, το άνοιγμα των χειλιών και άνθη δέντρων που ανοίγουν, με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού ντουέτου Matmos. Έπειτα, μεγέθυνε αυτούς τους ήχους, μεταλάσσοντάς τους σε ένα μοναδικό οικοσύστημα.

Στις live εμφανίσεις επιδεικνύονται μερικές από τις αντισυμβατικές αυτές πρακτικές, με τη μουσικό να περπατάει στον πάγο και το ζευγάρι των Matmos άλλοτε να ανακατεύει τραπουλόχαρτα κι άλλοτε να χαϊδεύεται τρυφερά με κεχριμπάρι, προκαλώντας στατικό ηλεκτρισμό. Ζήτησε ακόμη τη συμμετοχή μιας χορωδίας γυναικών από τη Γροιλανδία για να δώσει ακόμη περισσότερο συναίσθημα.

Η αισθητική και τα βίντεο του δίσκου απομακρύνονται από την υπερβολή και κινούνται σε μινιμαλιστικά μονοπάτια. Στο “Hidden Place” η Björk εμφανίζεται άβαφη, με υγρά να κυλούν από τα μάτια ως τα ρουθούνια της, αποτυπώνοντας μια λούπα συναισθημάτων που συνοδεύουν την πρώτη γνωριμία με κάποιον, όταν δεν ξέρεις πού θα οδηγήσει. Το “Pagan Poetry”, μια προσευχή αγάπης προς τον σύντροφό της, απαγορεύτηκε από το MTV επειδή περιλάμβανε καλυμμένες ερωτικές σκηνές με τον Matthew, αλλά και την ίδια να καρφώνει ένα ολόκληρο νυφικό του Alexander McQueen πάνω στο σώμα της. Το αποτέλεσμα, σε σκηνοθεσία του Nick Knight, είναι ένα εικαστικό διαμάντι που μεταμορφώνει ακόμη και την πιο άβολη στιγμή σε κάτι οικείο.

"But he makes me want to hand myself over"

Στο σύνολό του, το Vespertine είναι ένα ντροπαλό αριστούργημα, στο οποίο η Björk υμνεί την αγάπη, άλλοτε με αγνό και άλλοτε με πιο λάγνο τρόπο. Δεν πρόκειται για μια τετριμμένη συλλογή από love songs, αλλά ένα ατμοσφαιρικό ταξίδι στην ψυχοσύνθεση της ερωτευμένης μουσικού. Είναι η θεοποίηση της αγάπης και του σεξ, σε βαθμό που μοιάζει με αίρεση ή παγανιστική λατρεία.

"He's the beautifullest, fragilest, Still strong. Dark and divine"

Τα συναισθήματα γίνονται ακόμη πιο έντονα αν σκεφτούμε ότι δεκαπέντε χρόνια αργότερα, στη θέση των περλών που στόλιζαν το στήθος της θα ανοίξει μια βαθιά πληγή, σηματοδοτώντας το τέλος αυτής της ειδυλλιακής σχέσης. Το Vulnicura (2015) λειτουργεί ως χρονολόγιο του θανάτου μιας άλλοτε παραδεισένιας αγάπης, αφηγούμενο το οδυνηρό της ταξίδι προς τη θεραπεία. Όπως κι αν έχει, το Vespertine παραμένει τόσο διαχρονικό, που θα μπορούσε να είχε κυκλοφορήσει σήμερα· κι ενώ το 2001 μοιάζει μακρινό, οι στίχοι του είναι τόσο ανθρώπινοι, που όλοι μπορούμε να ταυτιστούμε. Αν μας διδάσκει κάτι, είναι πως για την αγάπη αξίζει να γινόμαστε ευάλωτοι, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουμε πού θα μας οδηγήσει 🦢.